ระบำทวารวดี

     เป็นระบำโบราณคดี ที่ประดิษฐ์ขึ้นจากการสอบสวนค้นคว้าหลักฐานทางโบราณคดีสมัยทวารวดี ท่ารำ เครื่องดนตรี เครื่องแต่งกาย ได้แนวคิดจากภาพปั้นจำหลักที่ขุดค้นพบ ท่ารำบางท่าได้ความคิดมาจากภาพสลัก และภาพปูนปั้นที่ค้นพบ  การแสดงจะไม่มีเนื้อร้อง จะรำตามจังหวะดนตรี

นาฎยศัพท์ที่ใช้ประกอบการรำ

       ตั้งวง  ลักษณะการตั้งวงของระบำทวารวดี ยกลำแขนเป็นวงโค้ง กันข้อศอก มือแบเหยียดนิ้วตึงหักข้อมือ และปัดปลายมือมาด้านหน้า วงสูงระดับหางตา วงกลางเป็นวงหน้าสูงระดับอก กันศอกตั้งเป็นมุมฉาก ระดับเดียวกับไหล่
       จีบ  แตกต่างจากรำไทยมาตรฐาน คือนำนิ้วชี้มาจรดกับข้อสุดท้ายของนิ้วหัวแม่มือเป็นวงกลม กรีดนิ้วที่เหลือทั้งสามออกไป
       เคลื่อนเท้าหรือขยับเท้า  การเคลื่อนเท้าจะเป็นลีลาการรำของมอญ คือ ย่อเข่าผสมเท้าชิด เคลื่อนเท้าทั้งสองข้างไปพร้อมกัน โดยเผยอปลายเท้าและส้นเท้าสลับกันตามจังหวะยืดยุบเข่า
       ลักคอ  คือ กิริยาการกดไหล่ข้างใดข้างหนึ่ง แต่ศีรษะเอียงตรงกันข้ามกับไหล่ที่กด
       กระทายไหล คือการเบี่ยงไหล่ข้างใดข้างหนึ่งไปด้านหลังแล้วกลับคืนมาด้านหน้า

เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงระบำทวารวดี

๑.  จะเข้
๒.  พิณ ๕ สาย
๓.  ระนาดตัด
๔.  ตะโพนมอญ
๕.  ฉิ่ง
๖.  ฉาบ
๗.  ขลุ่ย
๘.  กรับ

ท่าออก  
แถวขวาและแถวซ้าย มือขวาตั้งวงสูงด้านหน้า หันปลายมือไปด้านหลัง แบหงายฝ่ามือขึ้น แขนตั้งเป็นมุมฉาก มือซ้ายจีบที่ข้อมือขวา เอียงขวา ยืดยุบซอยเท้าถี่ๆ พร้อมกับรูดมือจีบลงมาถึงศอกขวา แล้วม้วนมือจีบซ้ายออกไปตั้งวงสูงด้านหน้า มือขวาจีบ ทำสลับกัน ๕ ครั้ง

นั่งพับเพียบ

หันปลายเท้าไปทางด้านซ้าย ขาซ้ายงอพับทับขาขวา หักข้อเท้าทั้งสองและตึงนิ้วเท้า มือซ้ายแบคว่ำ วางฝ่ามือเหนือเข่าขวา แขนขวายกขึ้นตั้งเป็นมุมฉากระดับไหล่ มือขวาจีบแบบทวารวดี กดไหล่ซ้ายเอียงซ้าย
กระทายไหล่ขวาตามจังหวะ ๒ ครั้ง

ทั้งสองแถวยังนั่งพับเพียบ

แถวขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายวงหน้า กันศอก กดไหล่ซ้าย ลักคอ

แถวซ้าย มือซ้ายวงสูง มือขวาวงหน้า กันศอก กดไหล่ขวา ลักคอ

ลุกขึ้นนั่งบนส้นเท้า

แถวขวา นั่งบนส้นเท้า เข่าซ้ายวางแตะบนพื้น เข่าขวายกเหลื่อมเข่าซ้าย มือซ้ายตั้งวงสูง มือขวาตั้งวงหน้า กันศอก กดไหล่ขวา ลักคอ

แถวซ้าย นั่งบนส้นเท้า เข่าขวาวางแตะบนพื้น เข่าซ้ายยกเหลื่อมเข่าขวา มือขวาตั้งวงสูง มือซ้ายตั้งวงหน้า กันศอก กดไหล่ซ้าย ลักคอ

แถวขวา ลุกขึ้นยืน เหลื่อมเท้าขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายวงหน้า กันศอก กดไหล่ซ้าย ลักคอ กระทายไหล่ขวา ขยับเท้าไปทางขวา ๔ จังหวะ

แถวซ้าย ลุกขึ้นยืน เหลื่อมเท้าซ้าย มือซ้ายวงสูง มือขวาวงหน้า กันศอก กดไหล่ขวา ลักคอ กระทายไหล่ขวา ขยับเท้าไปทางซ้าย ๔ จังหวะ

 

แถวขวา มือซ้ายวงสูง มือขวาวงหน้า กันศอก กดไหล่ขวา ลักคอ กระทายไหล่ซ้าย ตบเท้าขวาหมุนตัวไปทางขวา ๖ จังหวะ

แถวซ้าย มือขวาวงสูง มือซ้ายวงหน้า กันศอก กดไหล่ซ้าย ลักคอ กระทายไหล่ขวา ตบเท้าซ้ายหมุนตัวไปทางซ้าย ๖ จังหวะ

แถวขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายวงหน้า กันศอก กดไหล่ซ้าย ลักคอ กระทายไหล่ขวา ตบเท้าซ้ายหมุนตัวไปทางซ้าย ๖ จังหวะ กลับมาหน้าตรง
แถวซ้าย มือซ้ายวงสูง มือขวาวงหน้า กันศอก กดไหล่ขวา ลักคอ กระทายไหล่ซ้าย ตบเท้าขวาหมุนตัวไปทางขวา ๖ จังหวะ กลับมาหน้าตรง

ท่าลลิตะ

แถวขวา หันมาทางแถวซ้าย มือซ้ายหักข้อมือลง คว่ำฝ่ามือ ยกขึ้นมาระดับหู มือขวาหงายฝ่ามือ ส่งแขนไขว้ ปลายนิ้วแตะที่เข่าซ้าย เท้าซ้ายเขย่ง จรดปลายเท้า ย่อเข่าทั้งสองข้าง

แถวซ้าย หันมาทางแถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

มือตั้งวงสูงสลับจีบมือลดลงมาจรดเข่า

แถวขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายจีบทรารวดี ข้อมือระดับเข่าซ้าย เท้าซ้าย วางส้นเท้าจรดพื้น กันเข่าซ้าย ย่อเข่าทั้งสอง กดไหล่ซ้าย ลักคอ

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

 

สวนแถวในท่ารำกระบี่

แถวขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายจีบแบบทวารวดีหงายแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา ขยับเท้าไปทางซ้าย

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า ขยับเท้าไปทางขวา

 

แถวขวา ขยับเท้ายืดยุบ กระทายไหล่ซ้าย สวนแถวกับแถวซ้าย มือซ้ายเปลี่ยนเป็นตั้งฝ่ามือ แขนตึงสลับกับมือจีบ

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

มือตั้งวงสูงสลับจีบมือลดลงมาจรดเข่า

แถวขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายจีบทรารวดี ข้อมือระดับเข่าซ้าย เท้าซ้าย วางส้นเท้าจรดพื้น กันเข่าซ้าย ย่อเข่าทั้งสอง กดไหล่ซ้าย ลักคอ

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวาและแถวซ้าย สวนแถวกลับที่เดิม
แถวขวาและแถวซ้าย สวนแถวกลับที่เดิม ตั้งข้อมือสลับกับจีบ

ท่าภมรเคล้า

แถวขวา มือขวาม้วนจีบทวารวดี ตั้งวงสูงระดับไหล่ มือซ้ายจีบทวารวดี ตั้งข้อมือ หันฝ่ามือจีบเข้าหารักแร้ กดไหล่ขวา ลักคอ กันเข่าขวา

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวา มือขวาม้วนจีบทวารวดี ตั้งฝ่ามือระดับไหล่ ไขว้แขนซ้าย มือซ้ายวางทาบหน้าสะโพกขวา

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวา เปลี่ยนมือซ้ายม้วนจีบทวารวดี ตั้งฝ่ามือระดับไหล่ ไขว้แขนขวา มือขวาวางทาบหน้าสะโพกซ้าย

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวา หันมาทางแถวซ้าย มือขวาม้วนจีบทวารวดี ตั้งฝ่ามือระดับไหล่ ไขว้แขนซ้าย มือซ้ายวางทาบหน้าสะโพกขวา ขยับเท้าไปทางซ้าย ๘ จังหวะ แล้วหมุนตัวมาหน้าตรงอีก ๖ จังหวะ

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า ขยับเท้าไปทางขวา

แถวขวา ทรุดตัวลงนั่ง เหลื่อมเข่าขวาสูงกว่าเข่าซ้าย

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

จีบสอด ๒ มือปล่อยจีบ

แถวขวา มือทั้งสองจีบธรรมดา สอดขึ้นปล่อยจีบออกแบฝ่ามือ ยกข้อศอกซ้ายระดับไหล่ เอียงขวา กระทายไหล่ซ้ายหมุนตัวไปทางขวา ๘ จังหวะ หันหน้าเข้าหาแถวซ้าย

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวา ลุกขึ้นยืน ก้าวเท้าขวา มือทั้งสองจีบธรรมดา สอดขึ้นปล่อยจีบออกแบฝ่ามือ มือขวาแบหงายวงสูง มือซ้ายแบหงายวงต่ำระดับศอกขวา เอียงซ้าย กระทายไหล่ขวาหมุนตัวไปทางซ้าย ๖ จังหวะ กลับมาหน้าตรง

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

ท่าสอดสูงตั้งมือต่อศอก สวนแถว

แถวขวา มือซ้ายสอดจีบขึ้นตั้งวงท่าบัวชูฝัก มือขวาตั้งวง ปลายนิ้วต่อศอกซ้าย เอียงขวา กระทายไหล่ซ้าย ขยับเท้าสวนแถว

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวา มือขวาจีบคว่ำสลับกับตั้งวง ปลายนิ้วต่อศอกซ้าย เอียงขวา กระทายไหล่ซ้าย ขยับเท้าสวนแถว ๑๒ จังหวะ

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวเฉียงมือจีบธรรมดาคว่ำ

มือขวาจีบคว่ำระดับชายพก มือซ้ายจีบคว่ำแขนตีง เอียงขวา กระทายไหล่ซ้า ตบเท้าขวาตามจังหวะพร้อมกับสาวจีบขึ้น ๑๒ ครั้ง

กลับมาทำด้านขวา ๗ ครั้ง จังหวะที่ ๘ ทรุดตัวลงนั่ง เหลื่อมเข่าขวา มือขวาจีบทวารวดีคว่ำ มือซ้ายจีบทวารวดี ตั้งข้อมือระดับรักแร้ขวา

ลุกขึ้นยืน ก้าวเท้าขวาไขว้มาด้านหน้า เอียงขวา ยืดยุบ วิ่งเลี้ยวซ้าย แล้วกลับมาตั้งแถวหน้ากระดานในท่าเดิม แต่ เปลี่ยนเป็นมือซ้าย จีบคว่ำแขนตึง มือขวาตั้งข้อมือระดับรักแร้ซ้าย

ย่อเข่าลงนั่งพับเพียบ หันปลายเท้าไปทางซ้าย มือวางแขนตึงด้านขวา

ลุกขึ้นตั้งเข่าขวา มือทั้งสองตั้งวง มือขวาแขนตึง มือซ้ายวงต่อศอกขวา

ลุกขึ้นยืน ก้าวเท้าขวามาด้านหน้า ยืดยุบ คนทางซ้ายของเวทีวิ่งนำเข้าทางซ้าย คนอื่นวิ่งตามเข้าตามลำดับ