ระบำศรีวิชัย

ระบำศรีวิชัยเป็นระบำราณคดี เกิดขึ้นเมื่อกลางปี พ.ศ. ๒๕๐๙ โดยได้รับแจ้งจากคุณประสงค์ บุญเจิม เอกอัครราชทูตไทย ประจำกรุงกัวลาลัมเปอร์ ประเทศมาเลเซีย ว่าท่านตนกู อับดุลราห์มาน นายกรัฐมนตรีแห่งมาเลเซีย ต้องการจะได้นาฎศิลป์จากประเทศไทยไปถ่ายทำเป็นภาพยนต์เรื่อง Raja Bersiyong ซึ่งเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับอาณาจักรศรีวิชัยที่ท่านตนกูแต่งขึ้น จึงขอให้กรมศิลปากรจัดระบำให้ ๒ ชุด คือ รำซัดชาตรี และระบำศรีวิชัย สำหรับระบำศรีวิชัยเป็นการศึกษาค้นคว้าขึ้นใหม่ โดยหาแบบอย่างเครื่องดนตรี เช่น เครื่องดีด เครื่องสี เครื่องตี เครื่องเป่า จากภาพจำหลักที่พระสถูปบุโรพุทโธ ในเกาะชวา และมอบให้ศาสตราจารย์มนตรี ตราโมท เลือกเครื่องดนตรีของไทยที่มีลักษณะใกล้เคียงกันบ้าง นำมาผสมปรับปรุงเล่นเพลงประกอบจังหวะระบำขึ้น
       ท่ารำระบำศรีวิชัยประดิษฐ์ขึ้นจากภาพจำหลักและภาพปูนปั้นสมัยศรีวิชัย ประสมกับท่ารำชวาและบาหลี สอดแทรกลีลาทางนาฎศิลป์ ลักษณะรำบางท่าคล้ายท่ารำของชวา และบาหลี เช่น การตั้งวงกันศอก ออกเป็นวงโค้ง การทำมือ การใช้คอยักคอเหมือนนาฎศิลป์ชวาและบาหลี การตั้งท่านิ่ง ท่าบิดสะโพกคล้ายท่ารำของบาหลี

ดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงระบำศรีวิชัย

๑.  เครื่องดนตรีประเภทเครื่องดีด  ได้แก่  กระจับปี่  คือ  พิณ ๔ สายชนิดหนึ่ง
๒.  เครื่องดนตรีประเภทเครื่องสี  ได้แก่  ซอสามสาย
๓.  เครื่องดนตรีประเภทตี  ได้แก่  ตะโพน  กลองแขก  ฆ้อง ๓ ลูก  ฉิ่ง  กรับ  ฉาบ
๔.  เครื่องดนตรีประเภทเป่า  ได้แก่  ขลุ่ย

เครื่องแต่งกาย

-  เสื้อในนาง  ตัวเสื้อใช้ผ้าต่วนเนื้อหนาสีเนื้อ เป็นเสื้อเข้ารูปไม่มีแขน ดันทรง เปิดช่วไหล่และหลัง
-  ผ้านุ่ง  เป็นผ้าโสร่งบาติค เย็บเป็นจีบหน้านางเล็กๆ อยู่ตรงกลางด้านหน้า ไม่มีชายพก
-  ผ้าคาดรอบสะโพก  ใช้ผ้าแพรเนื้อบาง มี ๒ สี คือ สีเขียว และสีแดง
-  เข็มขัด  ทำด้วยโลหะชุบทอง ลายโปร่งเป็นข้อๆ ต่อกัน หัวเข็มขัดทำด้วยหนังลงรักปิดทอง ประดับพลอยสี
-  ต่างหู  เป็นต่างหูแบบห้อย ตรงส่วนแป้นหูทำด้วยหนังลงรักปิดทอง ประดับด้วยพลอยสี
-  สร้อยคอ  เป็นห่วงๆ ต่อกัน ประดับด้วยพลอยสีแดงและสีเขียว
-  สร้อยสะโพก  เป็นห่วงๆ ต่อกัน ทำด้วยหนังลงรักปิดทอง ประดับด้วยพลอยสีเขียวหรือสีแดง
-  กำไลต้นแขน  มีลักษณะโปร่งตรงกลาง ด้านหน้าของกำไลเป็นรูปกลมเรียงสูงขึ้นไป ๓ ชั้น
-  กำไลมือ  มีลักษณะกลม ประดับด้วยพลอยสีขาว
-  กำไลข้อเท้า  ลักษณะกลมแต่ด้านในทึบ ตัวกำไลสลับลวดลายทำด้วยหนังลงรักปิดทอง ประดับพลอย
-  โบ  โบเส้นเล็กๆ สำหรับสอดใต้เข็มขัด
-  ผ้าสไบ  มีแผ่นโค้งเหนือไหล่ตอดสร้อยตัว ๒ เส้น ประกอบด้วยผ้าแพรบาง ความยาวเท่ากับสร้อย ชายผ้าและสร้อยตัวทั้งสองข้างติดอยู่กับเครื่องประดับสีทอง ที่ใช้คล้องไว้บนไหล่เครื่องประดับนี้ ทำด้วยหนังลงรักปิดทอง ประดับด้วยพลอยสีเขียว สีแดง ส่วนสร้อยตัวเป็นโซ่ห่วงทองเล็กๆ ต่อให้ติดกัน ทำด้วยโลหะชุบทอง
-   กะบังหน้า  มีลักษณะคล้ายกะบังหน้าธรรมดา ตรงกลางด้านหน้าเป็นรูปกลมและต่อยอดกลมให้แหลมถึงตรงปลาย ประดับด้วยพลอยสีขาว
-  ปิ่นปักผม  ตรงโคนที่ใช้ปักผมนั้นเรียวแหลม ส่วนตอนปลายกลึงจนมีลักษณะกลม ประดิษฐ์ขึ้นด้วยไม้นำมากลึงตามลักษณะ แล้วทาสีทองทับ

ท่าออก  หันตัวไปทางซ้าย มือทั้งสองจีบคว่ำระดับชายพก เอียงซ้าย
ประเท้าขวาวิ่งมาด้านหน้า

หันตัวไปทางขวา เท้าซ้ายก้าวข้าง เท้าขวาก้าวไขว้ กระทุ้งเท้าซ้ายด้านหลัง ย่อเข่า ม้วนมือปล่อยจีบ ตั้งวงระดับสะโพก กันศอก กระทายไหล่ขวา เอียงขวา ยืดยุบเข่าขยับเท้าและข้อมือ ๕ ครั้ง จังหวะช้า ๒ เร็ว ๓

หมุนตัวไปทางซ้าย มือจีบคว่ำม้วนมือปล่อยจีบเป็นวง และรำท่าเดียวกัน

หันตัวไปทางขวา จังหวะก้าวเท้าเหมือนเดิม มือขวาจีบคว่ำ ม้วนมือปล่อยจีบเป็นวง มือซ้ายจีบส่งหลัง กระทายไหล่ขวา ขยับเท้าและข้อมือขวา ยืดยุบ ๗ ครั้ง จังหวะช้า ๔ จังหวะเร็ว ๓

หมุนตัวไปทางซ้าย สลับมือวงและจีบ ยืดยุบจังหวะเดียวกัน

หันหน้าตรง ก้าวเท้าซ้าย มือซ้ายจีบคว่ำ มือขวาแบหงาย เอียงซ้าย เปลี่ยนเป็นมือซ้ายสอดจีบเป็นวงบัวบาน มือขวาจีบคว่ำแขนตึงด้านข้าง กระดกเท้าขวา เอียงขวา

ก้าวเท้าขวา มือขวาจีบคว่ำ มือซ้ายแบหงาย เอียงขวา เปลี่ยนเป็นมือขวาสอดจีบเป็นวงบัวบาน มือซ้ายจีบคว่ำแขนตึงด้านข้าง กระดกเท้าซ้าย เอียงซ้าย

ก้าวเท้าซ้าย มือซ้ายสอดจีบ ปล่อยเป็นวงบัวบาน มือขวาเลื่อนวงมาเป็นวงหน้า กระดกเท้าขวา เอียงขวา

ก้าวเท้าขวา มือขวาจีบคว่ำสอดจีบ ปล่อยเป็นวงบัวบาน มือซ้ายเลื่อนวงมาเป็นวงหน้า กระดกเท้าซ้าย เอียงซ้าย

วางเท้าซ้าย ขยับเท้าขวาและไหล่ตามจังหวะช้า ๒ และเร็ว ๓

แทงมือขวาตี้งวงสูงปัดปลายมือมาข้างหน้า กันศอกเป็นวงโค้ง มือซ้ายวงระดับสะโพก จรดเท้าขวา ลักคอ ขยับมือตามจังหวะ

แทงมือซ้ายตี้งวงสูงปัดปลายมือมาข้างหน้า กันศอกเป็นวงโค้ง มือขวาวงระดับสะโพก จรดเท้าซ้าย ลักคอ ขยับมือตามจังหวะ

หันตัวไปทางขวา ทรุดเข่าลงนั่งบนส้นเท้า เข่าขวาเหลื่อมสูงกว่าเข่าซ้าย มือขวาตั้งวงระดับไหล่ มือซ้ายวงระดับสะโพก ลักคอและขยับมือตามจังหวะ

มือจีบคว่ำ หมุนตัวไปทางซ้าย นั่งบนส้นเท้า เข่าซ้ายเหลื่อมสูงกว่าเข่าขวา มือซ้ายตั้งวงระดับไหล่ มือขวาวงระดับสะโพก ลักคอและขยับมือตามจังหวะ

ลุกขึ้นยืน ก้าวเท้าขวาเอียงซ้าย มือทั้งสองจีบล่อแก้วระดับอก

 

เท้าซ้ายลงส้นเท้าด้านข้าง มือขวาล่อแก้วแขนตึงด้านข้าง มือซ้ายล่อแก้ว ตั้งข้อมือระดับชายพก

หันด้านซ้าย ถอนเท้าซ้าย มือซ้ายล่อแก้วคว่ำแขนตึงระดับไหล่ มือขวาล่อแก้วหักข้อมือเข้าหาตัวระดับไหล่ซ้าย ตวัดเท้าขวา แล้วเขย่งเท้าทั้งสอง หมุนรอบตัวเองไปทางขวา

ก้าวเท้าขวาเอียงซ้าย มือทั้งสองจีบล่อแก้วระดับอก

 

เท้าซ้ายลงส้นเท้าด้านข้าง มือขวาล่อแก้วแขนตึงด้านข้าง มือซ้ายล่อแก้ว ตั้งข้อมือระดับชายพก

ก้าวเท้าซ้ายเอียงขวา มือทั้งสองจีบล่อแก้วระดับอก

 

เท้าขวาลงส้นเท้าด้านข้าง มือซ้ายล่อแก้วแขนตึงด้านข้าง มือขวาล่อแก้ว ตั้งข้อมือระดับชายพก

ก้าวเท้าขวา มือขวาล่อแก้วตั้งข้อมือบนมือซ้ายที่ล่อแก้วหงาย กางศอกทั้งสองระดับไหล่ กดไหล่ซ้ายลักคอ

กดไหล่ขวาลักคอ  แล้วกลับมากดไหล่ซ้ายลักคออีกครั้ง

หันหน้าตรง กระทายไหล่ขวาตามจังหวะ พร้อมกับกระทุ้งจมูกเท้าซ้ายตามจังหวะ

 

ประสมเท้าชิดตึงเข่า มือขวาคว่ำ ซ้อนบนมือซ้ายที่แบหงายระดับใต้คาง ขยับเท้าไปทางซ้าย เอียงขวาพร้อมกับกระดิกปลายนิ้วมือไปด้วย

มือซ้ายคว่ำ ซ้อนบนมือขวาที่แบหงายระดับใต้คาง ขยับเท้ากลับไปทางขวา เอียงซ้ายพร้อมกับกระดิกปลายนิ้วมือไปด้วย

 

หน้าตรง จีบล่อแก้วซ้อนข้อมือ มือขวาอยู่บน กระทายไหล่ขวาตามจังหวะพร้อมกับกระทุ้งจมูกเท้าซ้าย

มือทั้งสองยังจีบล่อแก้ว ม้วนมือซ้ายตั้งวงหน้า มือขวาวงบัวบาน

เดินย่ำเท้าขวา-ซ้ายสลับกันตามจังหวะ วนไปทางซ้าย มือขวาและซ้ายสลับกันวงหน้าและวงบัวบาน
เดินย่ำเท้ามาด้านหน้า จบที่มือขวาวงบัวบาน

มือทั้งสองจีบหงายระดับอก

 

ก้าวซ้าย ก้าวขวา กระดกเท้าซ้าย มือทั้งสองปล่อยจีบเป็นวงด้านข้าง ก้มหน้าเล็กน้อย

วางเท้าซ้าย ก้าวเท้าขวา หันไปทางขวา กระดกเท้าซ้ายพร้อมกับมือขวาจีบปรกข้าง มือซ้ายจีบส่งหลัง

รำสองท่านี้สลับกัน ๘ ครั้ง  

 


วางเท้าซ้าย กระแทกเท้าขวา ขยับเท้าซ้าย ขยับไหล่ขวา ลักคอ ตามจังหวะ

ท่าจบ ก้าวเท้าขวา เอียงขวา มือจีบหงายระดับอก

 

 

ก้าวเท้าซ้าย เอียงซ้าย พนมมือขึ้นระดับหน้าผาก แล้วลดพนมมือระดับอก ย่อตัวแล้วยืดตัวขึ้น