รำโนราแม่บท

     โนราเป็นการละเล่นพื้นเมืองที่สืบทอดกันมานาน และนิยมกันอย่างแพร่หลายในภาคใต้ เป็นการละเล่นที่มีทั้งการร้องและการรำ บางส่วนเล่นเป็นเรื่อง และมีบางโอกาสแสดงความเชื่อที่เป็นพิธีกรรม จากตำนานต่างๆ ได้กล่าวถึงการละเล่นพื้นเมืองนี้ เช่น บทพระราชนิพนธ์ เรื่อง"อิเหนา" ในรัชกาลที่ ๒ จนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ เรียกการละเล่นนี้ว่า "ชาตรี"  หลังจากที่ชาตรีได้แพร่หลายสู่ภาคกลางแล้ว ชาวภาคกลางเห็นว่ามีลักษณะใกล้ละคร จึงเรียกว่า "ละครชาตรี"
     การฝึกหัดละครโนราชาตรี จะต้องหัดรำเพลงครู มีท่ารำทั้งหมด ๑๒ ท่า ซึ่งเป็นท่าแบบฉบับของโนรามาจนทุกวันนี้  
ท่ารำเพลงครู ๑๒ ท่า ได้แก่

     ท่าที่ ๑  ท่าแม่ลาย (กนก)
     ท่าที่ ๒  ท่าราหูจับจันทร์
     ท่าที่ ๓  ท่ากินนร (รำ)
     ท่าที่ ๔  ท่าจับระบำ
     ท่าที่ ๕  ท่าลงฉาก
     ท่าที่ ๖  ท่าฉากน้อย
     ท่าที่ ๗  ท่าผาลา
     ท่าที่ ๘  ท่าบัวตูม
     ท่าที่ ๙  ท่าบัวบาน
     ท่าที่ ๑๐  ท่าบัวคลี่
     ท่าที่ ๑๑  ท่าบัวแย้ม
     ท่าที่ ๑๒  ท่าแมงมุมชักใย

เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดง มี ๖ ชิ้น ได้แก่

๑.  ทับ ๑ คู่ เป็นตัวคุมจังหวะและเดินทำนอง
๒.  กลอง ๑ ลูก เพื่อเสริมจังหวะทับ
๓.  ปี่ ๑ เลา ใช้สร้างบรรยากาศให้สอดคล้องกับลีลาการรำ
๔.  โหม่ง ๑ คู่ ใฃ้ประกอบจังหวะและเสียงร้อง
๕.  ฉิ่ง ๑ คู่ ใช้เสริมและเน้นจังหวะของทับ
๖.  กรับ ๑ อัน ใช้เป็นจังหวะ "ฉับ" ของฉิ่งให้ชัดเจน

     รำโนราแม่บท มีการรำทั้งสิ้น 3 บทด้วยกัน คือ บทครูสอน บทสอนรำ และบทประถม

บทครูสอน

 ครูเอ๋ยครูสอน
ครูสอนให้โผกผ้า
ครูสอนให้ครอบเทริดน้อย
ครูสอนให้ทรงกำไล
เสดื้องเยื้องข้างซ้าย
เสดื้องเยื้องข้างขวา
ตีนถีบพนัก
หาไหนให้ได้เสมือนน้อง
เสดื้องกรต่อง่า
สอนข้าให้ทรงกำม์ไล
แล้วจับสร้อยพวงมาลัย
สอดใส่ซ้ายใส่ขวา
ตีค่าได้ห้าพารา
ตีค่าได้ห้าตำลึงทอง
ส่วนมือชักเอาแสงทอง
ทำนองพระเทวดา
บทสอนรำ
         สอนเอยสอนรำ
ปลดปลงลงมา
วาดไว้ปลายอก
ซัดสูงขึ้นเพียงหน้า
ปลดปลงลงมาได้
นี่เรียกรูปวาด
ท่านี้คงเรียน
ฉันนี้เหวยนุช
ฉันนี้นงคราญ
รำเล่นสูงสุด
ครุฑเฉี่ยวนาคได้
ทำท่าหนุมาน
รำท่าเทวา
ท่านางมัทรี
ท่าพระดาบส
สี่มุมปราสาท
ฉันนี้ตนกลม
ครูให้ข้ารำเทียมบ่า
แล้วให้ข้ารำเพียงพก
เรียกแม่ลายกนกผาลา
เรียกช่อระย้าดอกไม้
ครูให้ข้ารำโคมเวียน
ไว้วงให้เหมือนรูปเขียน
ท่าจ่าเทียนพาดตาล
พระพุทธเจ้าท่านห้ามมาร
พระรามเธอข้ามสมุทร
เป็นท่าพระยาครุฑร่อนมา
ร่อนกลับไปในเวหา
เหาะทะยานไปเผาลงกา
สาถีขี่ม้าชักรถ
จรลีหว่างเขาวงกต
ลีลาจะเข้าอาศรม
วาดไว้เป็นหน้าพรหม
เรียกพระนารายณ์น้าวศร

บทประถม

     ตั้งต้นให้เป็นประถม ตั้งต้นสาวนะเป็นประถม
ถัดมาขวัญเอ่ยพระพรหม พรหมข้าเอ่ยสี่หน้า แล้วรำเป็นท่าสอดสร้อย
ทูนหัวเหอนี่รำเป็นท่าสอดสร้อยให้ห้อยเป็นพวงมาลา ทำเวโหนโยนช้า อ่อว่าเวโหนโยนช้า
แก้วข้าเอ่ยให้น้องนอน แล้วรำเป็นท่าต่างกัน รำไปเล่าเถิดสาวเหอ นี่รำเป็นท่าต่างกัน
แล้วค่อยมาหันเป็นนอนเถิดเจ้างามงามเหอ หันตรานี้หันให้เป็นหมอน
ทำมรคาแขกเต้าบินไปเล่าเถิดสาวเหอ นี่มรคาแขกเต้า แก้วข้าเหอบินเข้ารัง
รำเป็นท่ากระต่ายชมจันทร์ รำไปเล่าเถิดสาวเหอ อ่อนี่กระต่ายชมจันทร์ รำท่าพระจันทร์ทรงกลด
รำไปเล่าเถิดสาวเหอ นี่ท่าพระจันทร์ทรงกลด รำท่าพระรถโยนสาร
แก้วข้าเหอมารกลับหลัง รำท่าชูชายนาดกราย มานาดกรายเข้าวัง เถิดเจ้างามงามเอย
อ่อนี่นาดกรายเข้าวัง แล้วมานั่งหมอบเฝ้า แก้วข้าเหอเจ้านครินทร์ รำท่าขี้หนอนร่อนรำ
รำไปเล่าเถิดสาวเหอ นี่ท่าขี้หนอนร่อนรำ รำแล้วเข้ามาเปรียบท่า
นี่แหละเข้ามาเปรียบท่า รำท่าพระรามรามา แก้วข้าเอ่ยท้าวน้าวศิลป์ ทำฝูงมัจฉาสาคร
ค่อยล่องเข้าในวารินเถิดเจ้างามงามเหย นี่ล่องเข้าในวารินฉันหลงไหลไปสิ้น
อ่อว่าหลงไหลไปสิ้น แก้วข้าเอ่ยงามโสภา แล้วรำท่าโตเล่นหาง นี่รำท่าโตเล่นหาง
ถัดมาท่ากวางโยนตัว รำไปเล่าเถิดสาวเหอ อ่อนี่ท่ากวางโยนตัว
อ่อแล้วรำยั่วเอาแป้ง อ่อรำยั่วเอาแป้งแก้วข้าเหอมาผัดหน้า รำท่าหงส์ทองลอยล่อง
เถิดเจ้างามงามเหย ล่องแล้วมันว่ายน้ำมา รำท่าเหราเล่นน้ำ แก้วข้อเหอสำหราญนัก
แล้วรำท่าโตเล่นหาง นี่รำเป็นโตเล่นหาง ถัดมาท่ากวางเดินดง
เดินไปเล่าเถิดสาวเหอ อ่อนี่ท่ากวางเดินดง รำเป็นท่าพระสุริวงศ์
นี่ท่าพระสุริวงศ์แก้วข้อเอ่ยผู้ทรงศักดิ์ รำท่าช้างสารหว่านหญ้า นี่ท่าช้างสารหว่านหญ้า
ฉันดูสาน่ารัก ดูสามันน่ารัก แล้วรำท่าพระลักษณ์แผลงศร แก้วข้อเอ่ยจรลี
รำท่าขี้หนอนฟ้อนฝูง เถิดเจ้างามงามเอ่ย นี่ท่าขี้หนอนฟ้อนฝูง ถัดมานกยูงฟ้อนหาง
ทำขัดจางหยางให้นางรำ นี่ขัดจางหยางให้นางรำ แก้วข้าเอ่ยทั้งสองศรี
แล้วซัดขึ้นเป็นวง เถิดงามเหย ซัดแล้วน้องนะเป็นวง มานั่งลงให้ได้ที่
นั่งแล้วน้องนะไดที่ ค่อยชักสีซอเอ่ยสามสาย นี่ชักสีซอสามสาย แก้วข้าเอ่ยย้ายเพลงรำ
รำท่ากระบี่ตีท่า รำไปเล่าเถิดสาวเหอ นี่ท่ากระบี่ตีท่า อ่อจีนมาสาวไส้
นี่จีนมันมาสาวไส้ รำท่าชะนีร่ายไม้ แก้วข้าเอ่ยดูเฉื่อยฉ่ำ ท่าเมขลาล่อแก้ว
นี่ท่าเมขลาล่อแก้ว ล่อแล้วมาชักลำนำ นี่ก็ชักลำนำ เป็นเพลงรำแต่ก่อน
แก้วข้าเอ่ยครูสอนมา ว่าแม่เอ้ยแต่ก่อน แก้วข้าเอ่ยครูสอนมา