บ้านรำไทย ดอนเมือง (www.banramthai.com)

เพลงช้า-เพลงเร็ว(อย่างตัด)

        แม่ท่าเพลงช้า-เพลงเร็ว มีมาแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา และได้จดจำสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบันนี้  เพลงช้า-เพลงเร็ว เป็นเพลงประเภทหน้าพาทย์ จัดอยู่ในประเภทเพลงหน้าพาทย์อัญเชิญครูโขน ละคร พระ นาง มาร่วมในพิธีให้ลูกศิษย์ได้คารวะในวันไหว้ครู  เมื่อนำมาใช้สำหรับหลักสูตรบทเรียนนาฎศิลป์ จัดอยู่ในประเภทเพลงฝึกหัดการรำนาฎศิลป์เบื้องต้น โดยเฉพาะผู้ฝึกหัดได้รับคัดเลือกให้เป็นตัวพระ-นาง ต้องผ่านการฝึกหัดเบื้องต้นการรำเพลงช้า-เพลงเร็วก่อน  ถ้าต้องการฝึกเพื่อเป็นศิลปินหรือครูผู้สอนนาฎศิลป์ ซึ่งทำหน้าที่ผลิตศิลปิน จำเป็นต้องฝึกในรูปแบบเพลงช้า-เพลงเร็วอย่างเต็ม  ท่ารำในเพลงช้า-เพลงเร็ว เป็นการนำเอาแม่ท่ามาเรียงลำดับโดยมีลีลาเชื่อมท่ารำต่อเนื่องกันไป ถือว่าเป็นเพลงบูชาครู ดังนั้น ก่อนที่เรียนรำเพลงอื่นๆ ผู้เรียนควรจะต้องรำเพลงช้าเพลงเร็วก่อนทุกครั้ง ผู้เรียนรำจะต้องฝึกหัดรำเพลงบูชาครูให้คล่องแคล่วแม่นยำ เพื่อเป็นพื้นฐานในการเรียนเพลงอื่นๆ ต่อไป  
        การฝึกหัดเพลงช้า-เพลงเร็ว เป็นการฝึกหัดที่เป็นขั้นตอนมีระเบียบแบบแผน ฝึกให้มีระเบียบวินัย  เป็นแม่แบบของผู้รักษาศิลปวัฒนธรรมของชาติ และเป็นเบื้องต้นของผู้ที่เป็นศิลปิน  นอกจากนั้น การฝึกเพลงช้า-เพลงเร็ว ยังให้ประโยชน์โดยเฉพาะ คือ
-  จัดรูปทรง สัดส่วน งดงามตามรูปแบบนาฎศิลป์
-  เรียนรู้ให้ใช้อวัยวะให้สัมพันธ์กัน โดยเริ่มตึงเอว ไหล่ การทรงตัว
-  ได้ฝึกออกกำลังร่างกายทุกส่วนของอวัยวะ
-  มีทักษะในการร่ายรำอย่างคล่องแคล่วว่องไว
       

แสดงท่ารำจาก...บ้านรำไทย ดอนเมือง (www.banramthai.com)

(ท่ารำตัวนาง)

เพลงช้า
ท่าเตรียม - นั่งคุกเข่า มือทั้งสองวางบนตัก ปลายนิ้วชี้ขึ้น สะดุ้ง ๑ ครั้ง มือทั้งสองจีบคว่ำแล้วหงายขึ้น ปล่อยจีบเป็นวงแล้ววางบนตักเหมือนท่าเตรียม สะดุ้ง ๑ ครั้ง

แยกเข่าซ้าย มือทั้งสองจีบหงายระดับชายพก เอียงซ้าย สะดุ้ง ๒ ครั้ง
เข่าซ้ายกลับที่เดิม แยกเข่าขวา มือปล่อยจีบแล้วเปลี่ยนเป็นวงล่าง เอียงขวา สะดุ้ง ๒ ครั้ง
เข่าทั้งสองชิดกัน พนมมือให้ปลายนิ้วบานออกเล็กน้อย สะดุ้ง ๒ ครั้ง
ยกมือพนมขึ้นให้ปลายนิ้วหัวแม่มือแตะอยู่ระหว่างคิ้ว สะดุ้ง ๑ ครั้ง ลากมือที่พนมลงมาระดับอก สะดุ้ง ๑ ครั้ง
แยกเข่าซ้าย ยังพนมมืออยู่ เอียงซ้าย สะดุ้ง ๒ ครั้ง เปลี่ยนเป็นแยกขวา เอียงขวา สะดุ้ง ๒ ครั้ง

มือซ้ายวงหงาย มือขวาจีบคว่ำ สะดุ้ง ๒ ครั้ง
เปลี่ยนเป็นแยกเข่าซ้าย เอียงซ้าย มือซ้ายตั้งวงล่าง มือขวาจีบหงายแขนตึง สะดุ้ง ๒ ครั้ง
 ตั้งเข่าซ้ายขึ้น มือขวาวาดเป็นวงบน เอียงขวา มือซ้ายจีบส่งหลังแขนตึง เปลี่ยนเป็นเอียงซ้าย
ลุกขึ้นยืนหนักเท้าซ้าย มือซ้ายจีบหงายที่ชายพก มือขวาวงบน เอียงขวา ย่อตัวประเท้าขวายกขึ้น ยืดตัว
วางเท้าขวาลง เหลื่อมเท้าซ้าย มือซ้ายวงต่ำ มือขวาวงหงายแขนตึง เอียงซ้าย ประเท้าซ้าย ๓ จังหวะ
เท้าซ้ายก้าวข้างเล็กน้อย มือขวาจีบบนเอียงซ้าย เหลื่อมเท้าขวา มือขวาตั้งวงบนเอียงขวา ย่อตัว ยืดตัวขึ้น ประเท้าขวา ๓ จังหวะ
เท้าขวาก้าวข้างเล็กน้อย วงมือขวาวาดลงมา แล้วลากขึ้นเป็นวงหงายแขนตึง มือซ้ายม้วนจีบเป็นวงล่าง รวบเท้าทั้งสอง หน้าตรง วาดแขนขวาขึ้น ยุบตัว ยืดตัวแล้ววาดแขนลงลักษณะคว่ำ ยุบตัว แล้วยืดตัววาดแขนขึ้นลักษณะหงาย แขนจะตึงตลอด ทำเช่นนี้ ๔ จังหวะ โดยช้า ๒ จังหวะ เร็ว ๒ จังหวะ จังหวะเร็วที่ ๒ ก้าวเท้าขวาออกข้าง
เหลื่อมเท้าซ้าย มือซ้ายวงล่าง มือขวาจีบหงายแขนตึง เอียงซ้าย ย่อตัวประเท้าซ้ายยกขึ้น ยืดตัว ยุบตัวแล้วหมุนไปทางซ้าย
วางเท้าซ้ายลงด้านหน้า หนักหน้า มือขวาวงสูง มือซ้ายจีบหงายชายพก เอียงขวา
ลากเท้าขวาชิดเท้าซ้าย พร้อมกับยืดตัวขึ้น ย่อตัวประเท้าขวายกขึ้น ยืดตัว ยุบตัวแล้วหมุนไปทางด้านขวา วางเท้าขวาด้านหน้า หนักเท้าหน้า มือขวาแขนตึงหงาย มือซ้ายวงล่าง เอียงซ้าย
ลากเท้าซ้ายชิดเท้าขวา พร้อมกับยืดตัวขึ้น มือขวาจีบหงายตึง ย่อตัวประเท้าซ้ายยกขึ้น ยืดตัว ยุบตัวแล้วหมุนตัวมาด้านหน้า
วางเท้าซ้ายลงหลังด้วยปลายเท้า หนักเท้าหน้า มือขวาวงสูง มือซ้ายจีบที่ชายพก เอียงขวา ยืดตัวขึ้น วางเท้าซ้ายลงเต็มเท้า ฉายเท้าขวา เปลี่ยนเป็นเอียงซ้าย เท้าขวาวางหลังด้วยปลายเท้า มือขวาจีบที่ชายพก มือซ้ายเปลี่ยนเป็นวงสูง ทำเช่นนี้ ๖ จังหวะ คือ ช้า ๒ จังหวะและเร็ว ๔ จังหวะ
ประเท้าขวายกขึ้น มือซ้ายจีบคว่ำแขนตึง ประเท้าซ้ายยกขึ้นแล้ววางลงด้านหน้า หนักเท้าหน้า เอียงขวา
มือซ้ายหงาย มือขวาจีบคว่ำพร้อมกับลากเท้าซ้ายมาประยกขึ้น
วางเท้าซ้ายด้านหน้า หนักเท้าหน้า มือซ้ายวงบน มือขวาจีบบน เอียงซ้าย
ลากเท้าขวามาประยกขึ้น มือซ้ายหงาย มือขวาวงบนในท่าผาลา วางเท้าขวาด้านหน้า เอียงขวา
เพลงเร็ว
กระดกเท้าซ้าย ยืดตัวแล้วยุบ สะดุ้งตัวตามจังหวะดนตรีจนจบทำนอง
วางเท้าซ้ายลงหลัง กระทุ้งเท้าซ้ายแล้ววางลง ถัดเท้าขวาโดยใช้จมูกเท้า เอียงขวา หมุนตัวไปทางขวา ๓ จังหวะ เอียงซ้ายหมุนตัวถัดเท้าไปทางด้านซ้าย ๓ จังหวะ แล้วเอียงขวาถัดเท้า ๓ จังหวะมาด้านหน้า และถัดเท้าอยู่กับที่จนจบทำนอง
ย่อก้าวเท้าซ้ายออกข้าง เอียงซ้าย มือซ้ายหงายแขนตึง ยกเท้าขวาด้านหลังแล้ววางเหลื่อมด้วยจมูกเท้า เปลี่ยนเป็นเอียงขวา มือขวาวงล่าง
มือซ้ายวงหงาย มือขวาจึบคว่ำ เอียงขวา
ย่อตัวประเท้าขวายกขึ้น ยืดตัว ยุบตัวแล้วหันไปทางขวา วางเท้าขวา ในลักษณะหลบนาง มือขวาจีบหงายแขนตึง มือซ้ายวงบน เอียงซ้าย
ลากเท้าขวารวบชิดเท้าซ้ายหันหน้าตรง มือซ้ายวงบน มือขวาจีบหงายตึง สะดุ้งตามจังหวะ เมื่อเปลี่ยนจังหวะเหลื่อมเท้าขวา เบี่ยงตัวทางขวาเล็กน้อย มือขวาจีบคว่ำด้านข้าง
แล้วกลับมาเหลื่อมเท้าขวา มือขวาจีบหงายตึง เอียงซ้าย
เบี่ยงตัวทางขวาอีกครั้ง มือขวาปล่อยจีบ แล้วเปลี่ยนเป็นวงแขนตึงด้านหน้า
ประเท้าขวา ช้า ๒ จังหวะ แล้วประจังหวะเร็วพร้อมกับหมุนตัวมาด้านซ้าย เอียงซ้ายจนจบทำนอง
มือทั้งสองจีบคว่ำ ประเท้าซ้ายยกขึ้น
วางเท้าซ้ายด้านหน้า หนักเท้าหน้า มือเปลี่ยนเป็นวงล่าง กล่อมไหล่และสะดุ้งขึ้นตามจังหวะดนตรี
ลากเท้าขวามาประ มือทั้งสองจีบคว่ำระดับชายพก เท้าขวาแตะด้วยจมูกเท้า มือเปลี่ยนเป็นจีบหงาย เอียงขวา ประเท้าขวาอีกครั้ง ซอยเท้าหันไปด้านขวา
ยืดตัวเอียงขวา แล้วเอียงซ้าย วางเท้าขวาด้านหน้า หนักเท้าหน้า มือทั้งสองจีบคว่ำแขนตึงด้านหน้า
วางเท้าซ้ายลงหนักเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบหงายระดับวงกลาง พร้อมกับลากเท้าขวาลงมาประยกขึ้น วางเท้าขวาด้านหน้า หนักเท้าหน้า เอียงขวา กล่อมไหล่และสะดุ้งขึ้นตามจังหวะดนตรี
ปล่อยจีบทั้งสองเป็นวง ปลายนิ้วชี้ลง
ลากเท้าซ้ายมาประ มือซ้ายวงแขนตึง มือขวาหงายแขนตึง เอียงซ้าย วาดมือขวาขึ้นแล้วเปลี่ยนเป็นวงแขนตึง มือซ้ายวาดลงแล้วเปลี่ยนเป็นหงายแขนตึง วางเท้าซ้ายด้านหน้า หนักเท้าหน้า เอียงขวา ย่อ(หรือประ)เท้าซ้าย แล้วเดินถัดเท้าขวาขึ้น ๒ จังหวะ(บางฉบับ ๓ จังหวะ) ลง ๒ จังหวะ เอียงซ้าย หมุนตัวไปด้านขวา เอียงซ้ายถัดเท้าขึ้น ๒ จังหวะ เอียงขวาถัดเท้าลง ๒ จังหวะ หมุนไปทางด้านซ้าย
มือซ้ายวงหงาย มือขวาจีบคว่ำ แล้วเปลี่ยนมือซ้ายเป็นวงหน้า มือขวาจีบบนในท่าชักแป้งผัดหน้าเอียงขวา ถัดเท้าขึ้น แล้วหมุนตัวไปด้านซ้าย ถัดเท้าลงแล้วเปลี่ยนมือซ้ายเป็นจีบบน มือขวาวงหน้า เอียงซ้าย
ถัดเท้าขึ้นแล้วหันมาด้านหน้า แขนทั้งสองตึงวาดขึ้นลงพร้อมกับถัดเท้าอยู่กับที่ เมื่อเปลี่ยนทำนอง ย่อตัวย้ำเท้าขวาด้านหน้าเอียงซ้าย วาดแขนซ้ายลง วาดแขนขวาหงายขึ้น เปลี่ยนเป็นแขนซ้ายหงายตึง แขนขวาวงแขนตึง เอียงขวา กระทุ้งเท้าซ้ายด้านหลังด้วยจมูกเท้า
ย่อตัว ประเท้าขวา เอียงซ้าย มือทั้งสองจีบล่อแก้วหงายระดับอก
วางเท้าขวาด้านหน้า จีบล่อแก้วปล่อยด้านข้างขวา มือขวาระดับวงบน มือซ้ายระดับชายพก เอียงขวา
ย่อตัว ประเท้าซ้าย เอียงขวา มือทั้งสองจีบล่อแก้วหงายระดับอก วางเท้าซ้ายด้านหน้า จีบล่อแก้วปล่อยด้านข้างซ้าย มือซ้ายระดับวงบน มือขวาระดับชายพก เอียงซ้าย 
ย่อตัว ประเท้าขวา เอียงซ้าย มือทั้งสองจีบล่อแก้วหงายระดับอก วางเท้าขวาด้านหลัง จีบล่อแก้วปล่อยด้านข้างขวา มือขวาระดับวงบน มือซ้ายระดับชายพก เอียงขวา
ย่อตัว ประเท้าซ้าย เอียงขวา มือทั้งสองจีบล่อแก้วหงายระดับอก วางเท้าซ้ายด้านหลัง จีบล่อแก้วปล่อยด้านข้างซ้าย มือซ้ายระดับวงบน มือขวาระดับชายพก เอียงซ้าย
มือซ้ายตั้งวงหน้า มือขวาจีบหงายระดับเดียวกันเอียงซ้าย ค่อยๆถอนเท้าขวาลง เปลี่ยนเป็นมือซ้ายจีบหงาย มือขวาวงหน้า ถอนเท้าซ้ายลงนั่งคุกเข่า พนมมือ ยกมือพนมขึ้นให้ปลายนิ้วหัวแม่มือแตะหน้าผาก แล้วกลับมาพนมมือระดับอก สะดุ้งหนึ่งครั้ง